اَلْبَذْلُ مَادَّةُ اَلْإِمْکَانِ

حدیث : 586 • صفحه : 39   دانلود تصویر   |   دانلود پی ان جی

ترجمه کلمه به کلمه :

• اَلْبَذْلُ : بخشش ، عطا ، فداکاری
• مَادَّهُ : ماده ، جوهر ، اصل ، منبع ، اساس
• اَلْإِمْکَانِ : امکان ، توانایی ، مقدور بودن

حدیث شریف «اَلْبَذْلُ مَادَّهُ اَلْإِمْکَانِ» یکی از جملات عمیق و پُرمغز در حکمت اسلامی است که به رابطه ضروری بین عمل بذل و تحقق توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها اشاره دارد .

الف. تحلیل مفهوم “بَذْل” ( بخشش/عطا )

در این عبارت ، “بَذْل” تنها به معنای بخشش مالی نیست ، بلکه شامل هرگونه فداکاری و ایثار از داشته‌های انسان می‌شود ؛ خواه آن داشته‌ها مادی باشند ( مانند مال و ثروت ) یا معنوی ( مانند علم ، وقت ، تلاش ، استعداد یا آبرو ) ، “بَذْل” به معنای خارج شدن از حالت خمودگی و بخل‌ورزی و قرار گرفتن در مسیر فعالِ صرفِ سرمایه‌ها است .

ب. تحلیل مفهوم “مَادَّهُ اَلْإِمْکَانِ” ( منبع امکان )

“مَادَّهُ” به معنای جوهر ، ریشه و ماده اولیه است . “اَلْإِمْکَانِ” نیز به معنای تحقق‌پذیری ، توانمندی و ظرفیت بالقوه ، ترکیب این دو مفهوم ، بیانگر این است که شرط اصلی برای بالفعل شدن هر ظرفیتی ، داشتن “بَذْل” است .

ج. شرح و تفسیر حکمت حدیث

این حدیث یک قانون الهی و اجتماعی را بیان می‌کند :

1. امکان درونی ( رشد فردی ) : قابلیت‌ها و استعدادهای درونی انسان تا زمانی که صرف نشوند ، صِرفاً یک پتانسیل خاموش باقی می‌مانند . برای اینکه انسان به توانایی‌های بالقوه خود دست یابد و آن‌ها را عملی سازد ( الإمکان ) ، باید در راه آن بذل ( تلاش ، تمرین ، صرف وقت ) کند . به عبارت دیگر ، تلاش و بخششِ توان ، ماده‌ای است که ظرفیت‌های فردی را به فعلیت می‌رساند .
2. امکان بیرونی ( تحول اجتماعی ) : در سطح جامعه نیز ، تحقق امکانات بزرگ ( مانند توسعه ، امنیت یا عدالت ) نیازمند بذل و ایثار از سوی افراد جامعه است . تا زمانی که افراد ، حاضر به صرف مال ، جان ، وقت و دانش خود برای مصلحت عمومی نباشند ، امکان تحقق آرمان‌ها و اهداف جمعی میسر نخواهد شد .
3. قانون بازگشت : این کلام نورانی اشاره‌ای لطیف به قانون “جذب و بازگشت” نیز دارد . هر بذل و ایثاری ، نه تنها از بین نمی‌رود ، بلکه امکانات و ظرفیت‌های جدیدی را برای فرد و جامعه فراهم می‌آورد

در نهایت ، این عبارت حکمت‌آمیز انسان را به فعل‌گرایی ، سخاوت عملی و رها کردن بخل و انجماد فرا می‌خواند تا زمینه‌ی تحقق همه آنچه مقدور و ممکن است ، فراهم آید .